Het podiumhuis als 'derde plek': in gesprek met Veerle van Schoelant (30CC)
30CC (Leuven) wil van een klassiek cultuurhuis evolueren naar een plek voor kunsten en ontmoeting, en die twee lijnen slim met elkaar verweven. Het gegeven van een 'third place', het cultuurhuis als derde plek naast huis en werk of school, staat centraal in de ontmoeting. "Het is een plek waar je veel tijd doorbrengt en een band mee hebt, waar er dialoog is met andere bezoekers en met kunstenaars. Zo’n third place heeft een fysieke en een virtuele invulling. We zijn volop met beide aan het experimenteren. Waar het heen gaat, kan ik onmogelijk voorspellen," zegt artistiek leider Veerle Van Schoelant.
Interview: Bart Van Moerkerke
In de inkomhal van de schouwburg aan de Bondgenotenlaan in Leuven staat een maquette van een nieuw gebouw. Het kreeg de werktitel ‘Podiumkunstensite’ en zal over zes, zeven jaar de nieuwe hoofdlocatie zijn van cultuurhuis 30CC. Maar het wordt ook de veruitwendiging van een nieuwsoortige werking waarin 30CC op dit ogenblik de eerste, verkennende stappen zet. Dat het gesprek met artistiek leider Veerle Van Schoelant plaatsvindt in Shift, een jeugdhuis in de schouwburg volgestouwd met computers, 3D-printers en VR-brillen, is geen toeval.
"We zijn van een klassiek cultuurhuis langzaam aan het switchen naar een plek voor kunsten en ontmoeting. Ik ben ervan overtuigd dat kunsten en participatie elkaar kunnen versterken als je ze slim verweeft. Met die visie en artistieke lijn sluiten we zeer nauw aan bij het thema van radicale verbinding, dat de stad heeft gekozen voor haar kandidatuur voor culturele hoofdstad van Europa in 2030. Wij zullen daarbij de focus leggen op enkele disciplines. Circus is er één van, dat is al langer een van onze speerpunten. Een andere is mediakunst. We willen kijken hoe we mensen bijeen kunnen brengen rond mediakunst. Shift is in die optiek een soort vooronderzoek, een oefenen in. Maar natuurlijk blijven we een podiumkunstenhuis. Hoe kunnen we Shift koppelen aan de podiumkunsten, zonder onze identiteit te verliezen en zonder in te boeten op kwaliteit? Dat is de inzet."
Kan je Shift omschrijven, wat is het?
“Shift is sinds een half jaar een nieuw onderdeel van onze werking, waarvoor we de handen in elkaar hebben geslagen met Link in de Kabel. Dat is een organisatie die heel laagdrempelig werkt rond digitale geletterdheid voor jongeren die minder kansen hebben. Hier willen we heel toegankelijk een begin maken met onze werking rond mediakunst. Dit was een leegstaande ruimte, nu is het ons jeugdhuis dat elke woensdag- en vrijdagnamiddag open is en waar jongeren tussen twaalf en achttien jaar zo kunnen binnenlopen. Ze kunnen hier video’s maken, 3D-printen, experimenteren met virtual en augmented reality, fotoshoppen, gamen. Er zijn altijd twee medewerkers van Link in de Kabel aanwezig om hen te helpen als dat nodig is. Niets hoeft. De nadruk ligt op het creatieve en niet op de technologie zoals in een fablab of een makerspace. Het gaat over: wat is je verhaal? Wat wil je maken? En hoe kan technologie daar eventueel bij helpen? Het initiatief slaat echt aan, ik had niet verwacht dat het zo snel zou gaan. Er zijn voortdurend vijftien, twintig jongeren aanwezig en dat is echt wel de maximale capaciteit. Sommigen blijven hier de hele namiddag, anderen komen even langs voor een uurtje.”
Wat is de link met het podium van de schouwburg?
“Ik heb onze programmatoren en onze jongerenwerker gevraagd om dat zeer laagdrempelige jeugdhuis te koppelen aan onze programmatie. Zij zijn op zoek gegaan naar podiumkunstenaars die met mediakunst bezig zijn. Die komen met hun verhaal en hun werk naar Shift waar ze in interactie gaan met de jongeren. ’s Avonds programmeren we hen dan in de schouwburg. Dat zal gebeuren vanaf het najaar. Zo hebben we Ugo Dehaes uitgenodigd voor enkele voorstellingen, er zijn ook enkele internationale artiesten geboekt. We hopen dat de jongeren ook naar de voorstelling komen, maar we willen niet ongeduldig zijn en dat niet forceren. Shift heeft ook waarde op zich."
30CC wil inzetten op ontmoeting. Hoe zie je dat concreet?
”Een belangrijk aspect van ontmoeting is wat we een third place noemen. De eerste twee plekken zijn thuis en werk of school. Wij willen een derde plek zijn waar je veel tijd doorbrengt, op je gemak bent, een band mee hebt, waar je bij wijze van spreken 24/24 kunt hangen en elkaar kunt ontmoeten, waar altijd iets te beleven is maar niets moet. Nu zijn we die third place voor alle duidelijkheid nog niet, maar op de nieuwe site willen we dat zeer graag waarmaken. We willen kijken hoe we mediakunst, maar ook circus of hiphop kunnen inzetten om die ontmoeting zinvol te laten zijn. Daarnaast willen we die ontmoeting ook op een meer klassieke manier vormgeven door open te staan voor bijvoorbeeld verenigingen.”
Hoe experimenteert 30CC op dit ogenblik met de third place?
“In eerste instantie willen we vooral de gang en de buitenruimte van de schouwburg en onze locatie Velodroom gebruiken als onderzoeksruimte. Momenteel staat er in de inkom van de schouwburg een piano, iedereen die voorbijkomt in de Bondgenotenlaan kan erop spelen of even halt houden om te luisteren naar een pianospeler. Dat is een eerste, laagdrempelig initiatief. Binnenkort zetten we de deuren van de benedenverdieping open, mensen zullen vrij door de gangen kunnen bewegen. We zijn passend meubilair aan het zoeken dat die ontmoeting stimuleert, we herbekijken de doorwaadbaarheid van het gebouw. Wat mediakunst betreft, willen we het partnerschap met Link in de Kabel in Shift verder uitbouwen. Met de jongeren is er bijvoorbeeld al een heel mooie installatie met hologrammen gemaakt voor onze seizoensopening. Op termijn kunnen dat blijvende installaties worden, maar daar zijn we nog niet. We zijn nog maar enkele maanden bezig. Daarnaast zullen we podiumkunstenaars in mediakunst of circus vragen om in residentie te gaan, niet in een repetitieruimte maar in de third place, zodat er een directe band is met iedereen die in de schouwburg binnenloopt.”
Is de third place louter een fysiek gegeven of is er ook een digitale pendant?
“In onze visie willen we zeker niet enkel een fysieke third place zijn, maar ook een digitale plek. Mensen moeten onze inhoud niet alleen fysiek kunnen beleven maar ook via onlineplatformen. En ze moeten ook virtueel met elkaar in contact kunnen komen. Wat dat precies moet zijn, waar we de virtuele third place voor onze culturele plek kunnen maken, hoe we dat kunnen vormgeven is nog een grote to do. Is het zinvol om in de richting van een virtuele wereld zoals the Sims te kijken? Of houden we het beter bij social media-apps zoals BeReal of Instagram? Een straf voorbeeld is podiumhuis HAU (Hebbel Am Ufer) in Berlijn, dat een digitale ruimte heeft gecreëerd als een podium waar het allerlei dingen programmeert. Moeten we het eerder in die richting zoeken? Daar zijn we nog lang niet uit. We willen er samen met onder meer de jongeren van Shift over nadenken.
Kinderen en jongeren maken dat onderscheid niet meer, fysieke en virtuele ontmoetingen zijn beide even echt en even belangrijk. Ik ben ervan overtuigd dat een goede voorstelling relevant zal blijven. Anderzijds valt er online op artistiek vlak nog veel te winnen, het kan artistiek interessanter worden. Vandaag is het vooral zeer commercieel ingevuld, wat niet wil zeggen dat het niet waardevol is. Kijk naar de immersive experiences van Kahlo, Klimmt, Van Gogh in het Brusselse centraal station. Ik wilde ze absoluut allemaal zien of meemaken. We halen onze neus een beetje op voor die commerciële initiatieven, maar we kunnen er niet omheen dat ze een breed publiek laten kennismaken met het werk van die kunstenaars. Die belevingen gaan de wereld rond. Het is aan ons om te kijken hoe we dat kunnen gebruiken en er iets artistiek interessants mee kunnen doen in plaats van ze af te wimpelen.”
De werking met Shift sijpelt vanaf dit seizoen door in de programmatie. Zet 30cc nog andere, verkennende initiatieven op?
“We hebben naast onze reguliere voorstellingen drie inhoudelijke lijnen. De eerste is schoonheid en troost. We programmeren podiumkunstenaars die daarmee bezig zijn. De tweede lijn is democratie en burgerschap. Hoe kan je de burger mee laten beslissen over je programma? Hoe kun je een debat opzetten over voorstellingen over bijvoorbeeld klimaat? Ten slotte is er 30cc als toekomstlab. Daar zitten Shift en mediakunst in, naast een festival rond ecologie en hoe cultuur de motor kan zijn voor ecologische transitie.
In die lijn past ook onze residentiewerking. We hebben de circuswerkplaats Cirklabo, met zeventig residenties per jaar, heel internationaal. Het labo werkt met een open call, twee parameters daarbij zijn third place en mediakunst. Voorstellen die werk maken van de derde plek en die met mediakunst bezig zijn, laten we sneller in residentie gaan. Daarnaast doen we residenties op YouTube, waarbij jonge makers hun artistiek werk niet meer op een podium brengen maar op YouTube. Dat zijn lezingen, podcasts, filmpjes.
Het is experimenteren, ik weet niet waar het ons zal brengen. Als je iets wil verwezenlijken kan je veel visieteksten en dossiers schrijven maar soms moet je zaken heel snel zichtbaar maken, zodat het duidelijk wordt dat het werkt en dat er een link is met het podium van de schouwburg. Met Shift bereiken we nu al jongeren die we anders nooit bereiken en vanaf dit seizoen brengen we ook mediakunstenaars naar ons podium. Dat is onze aanpak.”
Is in de third place ook plaats voor partnerschappen met kennisinstellingen en de bedrijfswereld?
“Absoluut, ook die stappen zijn we aan het onderzoeken. Er staan gesprekken op de planning met de bedrijfs- en de academische wereld over samenwerkingen. Met de universiteit en imec hebben we lokaal voorlopers op het vlak van artificiële intelligentie. We hebben overigens net onze eerste affiche met AI laten maken. Van september tot januari loopt het stadsbrede festival “Nieuwe perspectieven” rond Dirk Bouts. Wij organiseren het openingsfeest en zetten 15-minutenlezingen. We hebben twee sprekers gevraagd om tien positieve toekomstbeelden te schetsen. Een ervan geeft les aan de Erasmus Hogeschool rond toekomstdenken en het digitale. Zijn studenten hebben de affiche gemaakt met een AI-applicatie, sinds eind augustus is ze overal te zien in het straatbeeld.”
Waar droom je van? Waar zou je over enkele jaren willen staan?
“Ken je het holodeck uit Star Trek, een ruimte waarin door middel van hologrammen mensen, omgevingen en voorwerpen worden opgeroepen? Je kunt er louter als toeschouwer instappen maar het is ook mogelijk om actief deel te nemen. Dat is mijn droom. Over enkele jaren zal onze mediakunstwerking meegaan naar onze nieuwe site. We willen daar Shift en andere projecten koppelen aan onze residentiewerking zodat het tot een echte wisselwerking komt. In onze nieuwe locatie willen de fysieke third place waarmaken. Tegelijkertijd hoop ik de komende jaren stappen te zetten in de richting van de virtuele third place.”
Wat zijn de grootste drempels op dat pad?
“Kennis, middelen, artistieke kwaliteit en geloofwaardigheid. Welke partnerschappen zullen we moeten aangaan, met wie? Zullen we keuzes moeten maken en bijvoorbeeld het theaterbudget moeten verkleinen? Wat zal de transitie vragen van de medewerkers? Zal het resultaat voldoende kwaliteitsvol zijn? Er zijn heel veel uitdagingen. We zijn net als veel andere cultuurhuizen nog zoekende. We willen de komende jaren stappen vooruit zetten, maar we willen ook niet te snel gaan. Laat initiatieven maar groeien en laat ons maar meegroeien.”
Reportagereeks: een toekomstvisie voor podiumhuizen
Welke rol kan je als podiumhuis opnemen in onze digitale samenleving? Samen met een denktank van cultuur- en gemeenschapscentra en kunstenorganisaties met een podiumwerking, formuleerde Cultuurconnect in 2022 een visietekst. Een 30-tal cultuurprofessionals legden in dit traject 4 mogelijke rollen vast voor podiumhuizen, specifiek in een digitale context.
Dit interview zoomt in op rol 1 "Podiumhuizen verbinden lokale of regionale gemeenschappen".
