"VR of XR, de essentie blijft verbinding" - In gesprek met Mats Van Herreweghe en Lucas Dewulf

Lucas: "Essentieel voor mij is de maatschappelijke relevantie. Bij VR zet je een bril op en zit je in een andere wereld. Het is fantastisch om even uit jezelf te stappen en een nieuw perspectief in te nemen. Maar het allerbelangrijkste is om er daarna over te praten met anderen, de ervaring te delen. Mijn eigen werk en de tentoonstellingen die ik cureer, hebben uiteraard een artistieke insteek en zijn geen individualistische belevingen. In De Grote Post hebben we zeven kleine woonkamers gemaakt, met zetels, tafels, kasten en oude televisietoestellen met beeldbuis. De mensen kwamen er VR beleven, vaak in groep. Eén persoon kon zich onderdompelen in de VR, de anderen volgden mee op het scherm wat die zag en beleefde. De drempel om zo’n VR-bril op te zetten is voor sommige mensen vrij hoog, op die manier kon iedereen meekijken en mee ervaren."

Mats: "De expo was digitaal maar vroeg tegelijk menselijk contact. We heetten de mensen welkom, gaven uitleg, lieten mensen plaatsnemen, na de beleving werd er over gepraat. Het was intermenselijk. We kregen heel uiteenlopende bezoekers: gezinnen met kinderen, ouderen, dak- en thuisloze mensen, maar evengoed kunstprofessionals. Dat resulteerde telkens in verschillende gesprekken. Het hele For Real-festival maakte trouwens duidelijk dat ambachtelijkheid en creativiteit ook in het werken met nieuwe media belangrijk blijven. Op zondagvoormiddag was er bijvoorbeeld de familievoorstelling “Garnalenverhalen”, waar acteurs aan de slag gingen met kleine garnaaltjes die scènes uit het menselijke leven uitbeeldden. De kleine garnalen werden gefilmd en de beelden werden live uitvergroot op een groot scherm."

Lucas: "We hebben een selectie gemaakt vanuit een artistieke en maatschappelijke insteek, met zeven verschillende werken. Er was een rustige, mooie collage van een waterval in Italië, gemaakt met oude 2D-filmshots, waarin een hele wereld rond de kijker werd gecreëerd. In een andere ervaring zat je op een bankje te wachten tot de bus kwam en volgde je verschillende gesprekken. Een ander werk was “Container”, ik was blij om dat in Oostende te kunnen cureren. Het is een cinematisch verhaal, gefilmd in een container. De toeschouwer is een vlieg op de muur. In de container zijn scenes gecreëerd van hedendaagse slavenarbeid. Denk aan de sweatshop, de fabriek waar supergoedkope kledij wordt gemaakt met de inzet van slavenarbeid. Een van de scenes speelt zich af in een massagesalon waar een grote man gemasseerd wordt door waarschijnlijk een jong meisje. Op een bepaald moment hang je echt over die man, je bent heel dichtbij, je voelt de ongemakkelijkheid en de spanning. Ik herinner me een groep jongere schoolmeisjes waarvan er één de VR-bril op had en de anderen op de televisie konden volgen. Hun reacties van afkeer waren echt. Achteraf was er dan een gesprek." 

Mats: "Dat hoeft niet. Je kunt het zeer duur maken maar voor onze VR-expo hebben we gekozen voor een zekere do-it-yourself-aanpak, met meubels uit de kringwinkel en een beperkt aantal brillen die we leenden of huurden. Je moet niet meteen extreem veel investeren, het kan ook stap voor stap."

Mats: "Sommigen met angst, maar er was vooral veel nieuwsgierigheid. Veel bezoekers bleven na een eerste ervaring om het volledige parcours af te werken. Na een tijdje verdwijnt de nieuwsgierigheid naar de technologie en komt de inhoud weer centraal te staan."

Lucas: "Het eerste wat je ervaart als je de VR-bril opzet, is verwondering. Wat is dat hier? Tegelijk is het een medium dat ook geschikt is om relevante thema’s aan te kaarten. En als je het vanop een afstand bekijkt, zie je mensen met een VR-bril de meest vreemde dingen doen. Ook dat roept nieuwsgierigheid op. Ik ben in elk geval blij om in een cultuurhuis te worden uitgenodigd. Mijn publiek zijn meer de jongeren en de artistieke wereld, mensen die het gewoon zijn om ergens in te springen. Maar het werkt ook bij een ouder publiek of gezinnen met kinderen."

Lucas: "Neen, ik word niet zo warm van de VR-hallen, die vooral mikken op mensen schrik aanjagen en horror. Dat is hooguit eventjes plezant. Je kunt VR en XR gebruiken om iedereen in zijn eigen wereld te zetten, maar ook om verbinding te maken. Voor mij gaat het over delen en interactie. Een werk waar ik heel trots op ben en dat nu in de prijzen is gevallen, is de wheel chair accessible moshpit. Een vriend was videograaf op het metalfestival Alcatraz. We zijn toen met een camera in de moshpit gedoken tijdens de optredens. Tussendoor zetten we die video’s op een VR-bril en gingen daarmee naar de toeschouwers op het rolstoelpodium met de vraag: wil je eens in een moshpit staan? De reacties waren fantastisch, die mensen kregen toegang tot een ervaring waar ze nooit deel van kunnen uitmaken. VR werkt voor mij omdat het gaat over delen, over ervaringen, over menselijkheid. De technologie heeft een kracht die we kunnen gebruiken."

Mats: "Als er nog een editie komt van For Real willen we zeker kijken naar wat gaming kan zijn. We zouden rond games op zich kunnen werken, een andere piste is larping. Dat staat voor Live Action Role Playing en houdt in dat game-elementen naar een live setting worden gebracht. Ken je het bordspel Dungeons and Dragons? Daarin krijgen alle spelers een bepaald karakter en opdrachten. Er wordt een verhaal voorgelezen en vandaaruit moeten ze als hun karakter ageren. Dat concept is ook overgezet naar de digitale wereld van computergames. Bij Larping komt het los van het bordspel of van de computer. Deelnemers worden live de karakters, ze trekken kostuums aan en gaan hun karakters fysiek beleven en uitleven."

Lucas: "Je hebt de traditionele fantasy larping waarbij je een bos intrekt met een zwaard om te gaan vechten, maar er zijn ook larps rond hedendaagse thema’s. Zo ben ik al lid geweest van een glamrock metalband, waarin we samen met andere bands de rockhelden speelden. We moesten ook op het podium performen en luchtgitaar spelen, de andere bands waren ons publiek. Eigenlijk is het een analoge game, iets wat we vroeger als kind deden bij de jeugdbeweging. Vaak zijn het theatermensen die met larping bezig zijn."

Mats: ‘Dat moeten we nog exploreren. Het is fijn om met theatermakers en gamers naar de overlap tussen de twee te kijken en kennis te delen. Ik zoek vanuit de theaterwereld naar wat gaming en VR zouden kunnen betekenen, Lucas vertrekt vanuit VR en zoekt wat theater zou kunnen doen. Als we daar iets mee doen als podiumhuis moeten we kijken naar de bestaande communities, naar hen luisteren en dat een plek geven. Wij moeten niet alles zelf uitvinden, er is zoveel creativiteit. Alles is beter als je het samen doet."

Lucas: "Er zijn fantastische mensen die in hun eentje bezig zijn met VR en XR, maar vaak gaat het over groepen van mensen en teams. Je hebt een developer nodig die games maakt, een scenograaf, een 3D-modeler die nadenkt over de ruimtes, iemand die de scenario’s uitwerkt enzovoort. Alle kunstvormen komen samen en iedereen kan van elkaar leren."

Lucas: "De Kopergieterij en Nerdlab, een makerspace waar ik deel van uitmaak, liepen samen een traject dat uitzoekt hoe technologie in de theaterzaal te brengen. Het heeft ook geleid tot de voorstelling Press Play. Die gaat over keuzes maken. Iedereen in het publiek krijgt een toestelletje om mee de keuzes op het podium te bepalen. Ook dat is een manier om technologie toe te voegen aan theater in een zaal. Het gaat dan niet over VR-brillen maar over netwerktechnologie."

Mats: "Voor mij is dat niet per se de ambitie. VR of gaming is een kunstvorm op zich, het moet geen toeleiding zijn naar een zaal. Je kunt VR-voorstellingen wel opschalen. We hebben bijvoorbeeld het werk van Leon Rogissart getoond, met vijftig VR-brillen en dus vijftig mensen die een stervenservaring beleefden. Voor mij heeft het vooral te maken met generositeit. Het gaat over ons dienstbaar opstellen en luisteren naar waar VR-kunstenaars mee bezig zijn. Daaruit kan er veel wederzijds vertrouwen groeien en uit die samenwerking komen dan nieuwe projecten voort die misschien wel in een theaterzaal kunnen. Maar ook andere manieren van delen zijn minstens even relevant."

Lucas: "Ik denk bijvoorbeeld ook aan bioscopen. Ik onderzoek momenteel in een project voor KASKcinema hoe VR-films of -projecten gedistribueerd kunnen worden in de traditionele cinemahuizen. Onlangs organiseerde ik een traditionele screening van een 2D-film, een documentaire die volledig gefilmd is in een virtuele wereld waar mensen een avatar hebben en samenkomen. De documentairemaker heeft die spelers ook geïnterviewd in die virtuele wereld over hoe ze er leven en van welke communities ze deel uitmaken. Ons waardeoordeel over die werelden is doorgaans negatief: dat is niet echt. Maar de verhalen die de maker gefilmd heeft, raken je op emotioneel vlak. De relaties in de virtuele wereld kunnen misschien iemand geholpen hebben om een zeer lastige periode door te komen. Er ontstaan ook langeafstandsrelaties. Na de traditionele filmvoorstelling gaf de Britse maker een rondleiding in de werelden die hij gefilmd heeft. Het publiek kon meevolgen op het grote scherm, enkele mensen met een VR-bril konden als avatar meegaan in die digitale wereld."

Mats: "Eindeloze verbeelding, eindeloze creatie."

Lucas: "Maar de vraag is altijd: wat doet het ertoe? Wat is je verhaal? Het is niet vrijblijvend. De verbeelding, dat is zo interessant aan theater. Twee mensen op het podium kunnen van alles zijn."

Mats: "Nieuwe media brengen nieuwe mogelijkheden en nieuwe verhalen, maar uiteindelijk blijven we in om het even welke kunstvorm zoeken naar manieren om verbeelding met elkaar te delen. Dat is in de wereld van XR niet anders."