Babyboomers en e-boeken? Daar zit muziek in!

Het zaadje was geplant: eind 2022 lanceerde Cultuurconnect een pilootproject met Engelstalige e-boeken. Het team van Openbare Bibliotheek Oostende zag hierin een kans voor ouderen. Onder de vlag ODILE zetten ze instructiegroepen op met Oostendse 65-plussers. Ze werkten samen met een ergotherapeut een methodiek uit om de doelgroep te instrueren: deelnemende ouderen kregen uitleg over de verschillende toestellen, hoe je een e-boek kiest en leent en hoe je erin navigeert. Naast de ontwikkeling van een instructiemethodiek zocht de bibliotheek samen met studenten van HOGENT naar andere manieren van begeleiding. Vrijwilligers thuis laten langskomen bij ouderen zou bijvoorbeeld drempelverlagend kunnen werken. In de praktijk bleek dat te arbeidsintensief, en was het een uitdaging om genoeg geschikte vrijwilligers te vinden. Toch waren de eerste bevindingen positief. De deelnemers waren leergierig en konden vrij snel zelfstandig aan de slag. Het potentieel van e-boeken voor ouderen werd bevestigd. Bij de lancering van het e-boekenplatform in 2020 wilde Cultuurconnect dit onderzoek daarom opschalen naar Vlaams niveau. In het staartje van de coronapandemie in 2022 startten ze met de uitbreiding van het experiment.

Het onderzoek in Oostende toonde aan dat e-lezen voor ouderen een interessant alternatief is met veel voordelen:

• Een e-boek lenen kan altijd en overal. Actieve ouderen lenen vanuit hun vakantiehuisje, ouderen die (tijdelijk) minder mobiel zijn, kunnen vanuit hun zetel thuis inloggen om een boek te kiezen.
• Dikke boeken zijn soms moeilijk te hanteren en lastig om mee te nemen. Een e-boek of tablet weegt weinig, is compact en ligt goed in de hand.
• Het lettertype en de scherminstellingen aanpassen, kan op basis van de eigen behoefte: witte letters op een zwarte achtergrond of een groter lettertype verhogen de leesbaarheid. Elk boek wordt zo een grootletterboek.

Toch brengt lezen op een digitaal toestel ook obstakels met zich mee. De lener moet een account aanmaken, inloggen, navigeren op het platform en vertrouwd raken met de verschillende functies. Wie leest op een e-reader, moet de beveiliging verplicht ontgrendelen via software die je eerst moet installeren. Om die drempels weg te nemen, werkte Cultuurconnect samen met Linc vzw, Digital Ageing en een werkgroep van bibliotheekcollega’s. Linc biedt workshops en trajecten aan rond leesplezier en mediawijsheid. Digital Ageing is een onderzoeksproject aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en de Universiteit Antwerpen (UAntwerpen) rond de impact van de digitalisering op ouderen. Samen met hen zette Cultuurconnect een traject op in twee luiken.

Veldonderzoek door Digital Ageing

De onderzoeksgroep zette focusgroepen met ouderen op in zeven bibliotheken. De deelnemers woonden ook een testsessie bij en werden zowel individueel als in groep begeleid. De bevindingen bundelden ze in een rapport. Daaruit bleek dat een grote groep ouderen voldoende digitaal vaardig is om met e-boeken aan de slag te gaan. Daarnaast zijn ouderen nieuwsgierig en staan ze ervoor open om e-boeken te lezen. Toch vonden ze het nadien vaak ingewikkeld en verwarrend. Eenmalig aanleren en proberen volstaat dus niet. Bibliotheken moeten inzetten op doorlopende laagdrempelige ondersteuning en instructie, zowel in groep als individueel. Om dat te kunnen realiseren, moet werken met e-boeken een basisvaardigheid zijn voor medewerkers en vrijwilligers in de bibliotheek.

Twee workshops georganiseerd door Linc en de werkgroep

Het onderzoek van Digital Ageing bood houvast bij de ontwikkeling van een doelgerichte methodiek. Linc en de werkgroep bibliotheekmedewerkers brachten eerst samen de kansen en drempels rond e-boeken en ouderen in kaart. Vervolgens benoemden ze wat er nodig is om deze kansen te benutten en de drempels weg te werken. Het team van Linc gebruikte deze input om een online toolkit en train the trainer-sessie te ontwikkelen: een totaalpakket om de nodige vaardigheden aan te leren. De toolkit is te raadplegen op het leerplatform van Cultuurconnect. De train the trainer-sessie is bedoeld voor de bibliotheekmedewerkers zelf. In een halve dag krijgen ze meer inzicht in:

• het belang van e-boeken voor de doelgroep;
• hoe je de doelgroep bereikt (communicatie op maat);
• hoe je de kennis goed overdraagt;
• hoe je (lokale) samenwerkingen opbouwt rond digitale vaardigheden (digicafé’s, workshops).

Het onderzoek van Digital Ageing leert dat vooral ouderen met digitale basisvaardigheden succes boeken. Ze hebben al een tablet of smartphone en kunnen navigeren in een digitale omgeving. Het Oostendse pilootproject bevestigde dat. Ouderen die niet vertrouwd zijn met digitale toestellen, of negatief staan tegenover digitalisering, hebben intensievere begeleiding nodig, met minder garantie op resultaat.

Uit de Digimeter van het Interuniversitair MicroElectronica Centrum (imec) bleek in 2022 dat 63 procent van de Vlamingen tussen de 65 en de 75 jaar over een tablet beschikt. Door hen nu al te introduceren tot e-lezen, bouwen we aan een duurzaam model. Dat doen we op twee manieren:

• Transferable skills: bepaalde vaardigheden die je aanleert binnen één toepassing, kun je ook elders gebruiken. Inloggen is hier een voorbeeld van. Ouderen die graag lezen en vanuit die interesse intekenen op een workshop e-lezen, schaven daar tegelijkertijd bredere digitale vaardigheden bij.
• Proactieve initiatie: in deze levensfase zijn veel ouderen nog actief en leergierig. Door hen op dat moment vertrouwd te maken met e-lezen, hebben ze ook in een latere levensfase toegang tot de voordelen van de (digitale) bibliotheek.

Zoals muziek pas tot leven komt door deze te spelen, heeft een aanbeveling pas meerwaarde als je deze in praktijk brengt. Cultuurconnect plant daarom samen met Linc train the trainer-sessies voor bibliotheekpersoneel. Daarnaast is de toolkit met tips en tricks beschikbaar, met aangepast communicatiemateriaal om ouderen te enthousiasmeren. Bibliotheken hebben er duidelijk baat bij om een groeiende groep ouderen te laten kennismaken met e-boeken en digitale collecties in het algemeen. Zo bouwen ze aan een duurzaam model, waarbij ouderen als actief lid aan boord blijven.